مطالب کاربردی

انواع اختلالات یادگیری دانش‌آموزان + علائم + درمان

ملیحه فراهانی نویسنده
15018 13
30 شهریور 1399
انواع اختلالات یادگیری دانش آموزان

اختلال یادگیری یکی از مشکلات جدی و شایع در میان دانش‌آموزان است. این اختلالات حتما باید توسط والدین و معلمان مورد توجه قرار بگیرد، اما تشخیص آن‌ها کار راحتی نیست. دانش‌آموزانی که این اختلالات را دارند، ممکن است، در یک یا چند درس نمره پائینی بگیرند، یا بنظر برسد یادگیری ضعیفی دارند. در این مواقع اگر معلم مدرسه دانش روانشناسی کافی نداشته باشد و علائم اختلالات یادگیری را تشخیص ندهد، ممکن است به دانش‌آموز برچسب‌هایی تحت عنوان کم هوش، خنگ، تنبل و … زده بزند.

این دانش‌آموز هم قبول می‌کند که هیچوقت نمی‌تواند مانند بقیه هم کلاسی‌هایش درس را بخوبی یادبگیرد و نمرات خود را بالا ببرد. روحیه او تضعیف می‌شود و انگیزه‌اش را برای درس خواندن و موفقیت‌های آینده از دست می‌دهد. خانواده‌ها باید در رابطه با این اختلالات آگاهی داشته باشند تا با درمان آن‌ها مسیر موفقیت فرزندان‌شان را باز نگه دارند و از آن‌ها در برابر افسردگی، ناامیدی و شکست خورده بودن، جلوگیری کنند. در ادامه می‌خواهیم مفصلاَ به نشانه‌ها و راه‌های درمان اختلالات یادگیری بپردازیم.

آیا فرزندم اختلالات یادگیری دارد؟

دانش‌آموز اول دبستان وقتی وارد مدرسه شده و ۶ تا ۹ ماه از ورودش به مدرسه می‌گذرد، با انجام تست‌های مخصوص می‌توان به وجود اختلالات یادگیری پی‌برد، یعنی این اختلالات در روند یادگیری خودشان را نشان می‌دهند، مثلا درمورد اختلال خواندن فرزند شما باید مدرسه برود و خواندن و نوشتن را یادبگیرد تا متوجه شوید که اختلال یادگیری دارد یا نه؟ اما درمورد اختلال ریاضی، قیل از مدرسه هم تا حدودی می‌توان آن را سنجید.

اختلال یادگیری به معنای سطح هوشی معیوب کودک نیست. بسیاری از این مشکلات یادگیری را می‌توان قبل از ورود به مدرسه تشخیص داد و روی آن‌ها کار کرد از جمله تمرکز، حافظه دیداری، شنیداری و ادراک یادگیری. اگر پیش از رفتن به مدرسه دانش‌آموز شما تلفظ صحیح کلمات را بلد نیست، یا دریافتن واژه‌های مناسب مشکل دارد باید حتماً به مشاوره مراجعه کنید و پیگیر باشید، که دانش‌آموز شما دچار اختلال یادگیری نباشد. یا اگر هست درمان شود.

این اختلالات یادگیری، در حدی نیستند که جزء مشکلات ذهنی و جسمی بارز تلقی شوند و قابل درمان و قابل حل هستند. اگر کودک دوره پیش دبستانی در فهمیدن مفاهیمی مثل بلندی، کوتاهی، چاقی و لاغری مشکل داشته باشد این علائم می‌تواند نشان‌دهنده اختلالات یادگیری باشد.

مشکلات کودکان دارای اختلال یادگیری، بسته به سطح این اختلالات می‌تواند زیاد یا کم باشد، ممکن است فرزند شما سطح هوشی و یادگیری بالایی داشته باشد و همین سطح هوشی بالا اختلال یادگیری او را جبران کند و نمراتش را بالا ببرد، در این کودکان اغلب نمرات برخی از درس‌ها بالا و نمرات برخی از درس‌ها پائین است. پس همیشه علائمی هستند که خودشان را به ما نشان می‌دهند و ما به عنوان والدین باید حواسمان را خیلی خوب جمع کنیم.

برخی از والدین وقتی با مشکلات درسی فرزندشان روبرو می‌شوند، بجای ریشه یابی آن به دنبال راه‌حل‌هایی مثل بسته های آموزشی می‌روند، اما متاسفانه در اکثر موارد این بسته‌ها نتیجه عکس می‌دهند و باعث بی‌علاقگی بیشتر دانش‌آموز به درس می‌شوند.

برای پیشرفت دانش آموز ضعیف، والدین، او را تشویق می کنند، یا برای او برنامه ریزی فشرده درسی درنظر می گیرند. این شیوه ها می تواند، به میزان خیلی کمی در یادگیری دانش آموز تاثیر داشته باشد، اما به هیچ عنوان باعث درمان اختلالات او نمی شود.

بیشتر بخوانید: چطور عزت نفس از دست رفته فرزندمان را دوباره زنده کنیم؟

انواع اختلالات یادگیری:

اختلالات یادگیری دانش‌آموزان در سه دسته طبقه‌بندی می شود:

  1. اختلال یادگیری خواندن؛
  2. اختلال یادگیری نوشتن؛
  3. اختلال یادگیری ریاضیات؛

اختلال یادگیری خواندن

متاسفانه اختلال خواندن، شایع ترین نوع اختلال بین دانش‌آموزان است و علت یادگیری ضعیف در دروس مختلف مانند:

  • نوشتار فارسی؛
  • خواندن؛
  • ریاضی؛
  • علوم؛
  • اجتماعی؛

و… می‌شود. درمانِ این اختلالِ بسیار با اهمیت، نیاز به صبر و بردباری والدین و معلم دارد. زیرا کم کم و به مرور زمان درمان می‌شود.

آلبرت اینشتین و توماس ادیسون، دچار اختلالات یادگیری خیلی جدی بودند. اینشتین تا سه سالگی صحبت نکرد و تا هفت سالگی جملات ساده را به سختی ادا می‌کرد. ادیسون هم از نظر دیگران یک عقب افتاده ذهنی و ناقص العقل بود، پدرش هم او را احمق خطاب می‌کرد.

چگونه اختلال یادگیری خواندن را تشخیص بدهیم؟

یک کارشناس باید حدود 20 تا 30 آیتم را مورد بررسی قرار دهد، اما علائمی هست که پدر و مادرها نیز می‌توانند متوجه بشوند مثلا دانش‌آموزی که کلمه به کلمه می‌خواند یا نمی تواند جملات را بهم بچسباند، توجهی به نقطه گذاری‌ها ندارد و معنی کلمات را به درستی درک نمی‌کند.

✔️ البته مشکلات جسمی مثل بینایی و شنوایی هم می‌تواند در مشکلات خواندن دانش‌آموزان تاثیرگذار باشد. برای همین باید با دیدن این علائم به کارشناس مراجعه کنید. آن‌ها ابتدا بررسی می‌کنند که مشکل جسمی درکار نباشد، سپس احتمال اختلال یادگیری را بررسی می‌کنند.

به طور خلاصه، در اختلال خواندن بیش از ۲۰ مورد را باید در دانش آموز، بررسی کرد. مواردی مثل:

  • عدم تمرکز؛
  • احساس ناامیدی؛
  • کم جراتی؛
  • کلمه کلمه خواندن واژه ها؛
  • غیر مرتبط با محتوا و به صورت آوایی خواندن؛
  • داشتن دامنه توجهات کوتاه، به صورتی که قادر نیست که یک دایره لغات بینا ایجاد کند (دایره لغات بینا یعنی تجسم کردن یک جمله به صورت کامل)؛
  • تمایل به خواندن ندارد؛
  • معمولاً سرکلاس مشکلات رفتاری دارد؛

پس برای اطمینان از وجود اختلال خواندن در یک دانش آموز وجود یک یا دو آیتم کافی نیست.

وقتی والدین برای درمان به روانشناس مراجعه می کنند، تست و ارزیابی های بالینی انجام می شود، یک روانشناس ماهر باید تشخیص خود را 80% براساس ارزیابی بالینی و 20% براساس تست در نظر بگیرد.

انواع اختلالات یادگیری خواندن

اختلالات خواندن می‌توانند:

  • اکتسابی (محیطی)؛
  • سطحی؛
  • عمقی (تحولی)؛

باشند. اگر اختلال سطحی یا اکتسابی باشد، درمان خیلی راحت‌تر و سریع‌تر انجام می‌شود. مثلا کودکانی که گویش محلی دارند، ممکن است، در زبان فارسی اختلال خواندن داشته باشند، این یک نوع اختلال اکتسابی یا محیطی است. که به راحتی هم قابل درمان می باشد.

اما اگر اختلال تحولی و عمیق باشد، دوره درمان طولانی‌تر می‌شود، در این حالت بهتر است فرزند شما یک معلم خصوصی متخصص و آشنا به علوم روانشناسی داشته باشد تا وظایف درمان را بین خود، معلم مدرسه و والدین دانش‌آموز تقسیم کند و با کار درمانی در حین آموزش اختلال را درمان کند.

✔️ چرا می گوییم معلم خصوصی؟ اختلالات یادگیری در طی تدریس و یادگیری قابل تشخیص‌اند و درمان و بررسی روند درمان آن‌ها نیز در طول یادگیری اتفاق می‌افتد، از طرفی نیز یک معلم خصوصی آشنا به مسائل روانشناسی کودکان تمام تمرکز تدریسش را روی فرزند شما می‌گذارد و مناسب‌ترین فردی است که می‌تواند فرایند درمان اختلالات را در حین تدریس خود پیاده‌سازی کند.

بیشتر بخوانید: اهمیت انتخاب معلم خصوصی توانمند و حرفه ای در تدریس و تاثیر آن بر روان فرزندان

علائم اختلال یادگیری ریاضی چیست؟

در این اختلال تمرکز، حافظه دیداری و حساسیت شنیداری دانش‌آموز دچار مشکل است. معمولا آزمون‌هایی که در سنجش کشوری قبل از ورود به مدرسه گرفته می‌شود، این موارد به طور خفیف سنجیده می‌شوند. اختلال ریاضیات در مقاطع ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان چشمگیر است، حتی در پیش دبستانی هم دیده می‌شود، زیرا دانش‌آموزان از سه سالگی می‌توانند شمارش را شروع کنند.

✔️ اگر والدین و معلم در مقطع ابتدایی متوجه این اختلال در کودک نشوند، اغلب به مواخذه و سرزنش دانش‌آموز می‌پردازند و به او احساس شرمساری و گناهکاری منتقل می‌کنند. در برخی موارد معلمان مدرسه با والدین تماس می‌گیرند و عدم پیشرفت تحصیلی فرزندشان در درس ریاضی را به آن‌ها اعلام می‌کنند که خیلی تاثیر مخربی بر روحیه دانش‌آموز دارد.

یکی از علائم اختلال یادگیری ریاضی وقتی است که دانش‌آموز بغیر از ریاضی در باقی درس‌هایش نمرات خوبی می‌گیرد و بهره هوشی‌اش هم خوب است می‌توانیم به اختلال یادگیری شک کنیم و به مشاور مراجعه کنیم.

در تشخیص اختلالات ریاضی با توجه به سن دانش‌آموز، آزمون‌ها و تست‌های متفاوتی استفاده می‌شود. یک روش تشخیص اختلالات ریاضی، برای همه دانش آموزان جواب نمی‌دهد. برای همین بهتر است درصورتی که شک دارید حتما به مشاور مراجعه کنید.

اختلال یادگیری نوشتاری چگونه مشخص می‌شود؟

1. دیکته نویسی

یک نمونه از اختلال نوشتاری، اختلال دیکته‌ نویسی است. معمولا معلم‌ها برای حل کردن مشکلات دیکته فرزندان، تکالیف خانه و مدرسه‌شان را زیاد می‌کنند، حتی کودک را سرزنش می‌کنند و می‌گویند مقصر خودت هستی، از کودک می‌خواهند که شکل صحیح کلمات را بارها و بارها بنویسند یا حروف اشتباه را با رنگ دیگر بنویسد و … البته که تکرار و تمرینِ به اندازه خوب است، اما همه این روش ها برای تقویت دیکته منسوخ شده است،

دانش‌آموزانی که دیکته ضعیفی دارند باید حتما توسط متخصص، مورد ارزیابی هوشی، جسمی و بالینی قرار بگیرند.

ممکن است، کودکان مشکل بینایی یا شنوایی داشته باشند و در دیکته مشکل پیدا کنند، اما در غیر اینصورت احتمالاً اختلال یادگیری باعث ضعف دیکته نویسی آن‌هاست. در اشکالات دیکته‌نویسی معمولا موارد زیر به چشم می‌خورد:

  • حافظه دیداری دانش‌آموز ضعیف است، مثلا کلمه “منظور” را “منزور” می‌نویسند؛
  • حساسیت شنیداری‌شان دچار مشکل است، مثل کودکانی که “مسواک” را “مسباک” تلفظ می‌کنند؛
  • اختلال در دقت دانش‌آموز است. مثلا “عسل” را می نویسند “عسبل”؛
  • وارونه نویسی به این شکل که مثلا “الف” را از پائین می‌کشند؛
  • قرینه نویسی، مثلا کلمه “آدم” را می‌نویسد “مدآ” ؛
  • تمیز دیداری آن‌ها مشکل دارد، مثلا “خانه” را می‌نویسد “جانه”؛
  • و…

2. نارسانویسی

یکی دیگر از اختلالات نوشتاری؛ نارسانویسی است. که در موارد زیر قابل مشاهده است:

  • کج نویسی بیش از حد که علت‌اش نزدیک بودن زیاد بازو به بدن است؛
  • صحیح نبودن حالت قلم و فشار دادن بسیار زیاد قلم روی کاغذ؛
  • کمرنگ نویسی بیش از حد؛
  • زاویه‌دار نویسی؛
  • فاصله بیش از حد بین کلمات و اعداد؛
  • و…

علت‌های مهم نارسانویسی : عدم حرکت مناسب انگشتان، عدم هماهنگی چشم و دست، عدم کنترل بازو و دست که باید با کاردرمانی حل شود و فاصله نامناسب سر کودک با کاغذ، تاخیر در تکلم و…

آیا اختلال یادگیری در کودکان قابل درمان است؟

اختلالات یادگیری قابل درمان هستند به این صورت که:

  • بعضی ها با کاردرمانی و با اتخاذ شیوه تدریس مناسب قابل حل می‌باشند؛
  • برخی از اختلالات که عمقی‌ترند با دارو و البته بصورت همزمان با کاردرمانی و تمرین درمان می‌شوند؛

کلاس‌های مدرسه شلوغ است و معلم نمی‌تواند هر دانش‌آموز را بصورت جداگانه مورد بررسی قرار دهد و البته متاسفانه بسیاری از معلمان ما برای تشخیص این اختلالات آموزش ندیده‌اند و قضاوتشان در رابطه با این دانش‌آموزان افرادی با بهره هوشی کم و گیرایی پائین است.

متاسفانه والدین هم گاهی اوقات با فشار آوردن بیش از حد یا حتی سرزنش و مقایسه کردن فرزندشان با دیگران ضربه‌های روحی بدی به او بزنند.

اگر معلم مدرسه قادر به تشخیص اختلالات فرزندتان نبود و شما هم شک دارید که فرزندتان دچار اختلالات هست یا نه؟ بهتر است برای او یک معلم خصوصی متخصص و آشنا به مسائل روانشناسی بگیرید.

بیشتر بخوانید: چرا یک معلم مدرسه (به تنهایی) نمی‌تواند نقش پررنگی در یادگیری دانش‌آموز داشته باشد؟

✔️ معلم خصوصی چگونه اختلال یادگیری را تشخیص می‌دهد؟

  1. او در طی آموزش خود میزان یادگیری، ضریب هوشی و دیگر فاکتورهای تاثیرگذار را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. ممکن است اختلالی درکار نباشد و ضعف درسی فرزند شما بخاطر شیوه تدریس معلم مدرسه او باشد که مناسب فرزندتان نیست که در این صورت معلم خصوصی با تغییر مداوم روش تدریس خود، شیوه‌ای را برمی‌گزیند تا یادگیری فرزند شما به بهترین نحو انجام شود.
  2. اگر هم پای مشکلات شنیداری، دیداری و دیگر مشکلات جسمانی در میان باشد، شما را آگاه خواهد کرد و یا اگر فرزند شما دیرآموز باشد یا هوش عملی او از هوش نظری او بالاتر باشد، شیوه یادگیری او با سایر دانش‌آموزان متفاوت است، پس معلم خصوصی شیوه تدریس متناسب با یادگیری او اتخاذ می‌کند.
  3. اما اگر هیچ کدام از این فاکتورها نباشد و دانش‌آموز علائمی شبیه به علایم اختلال یادگیری داشته باشد، معلم خصوصی سطح اختلال را می‌سنجد، اگر سطحی یا اکتسابی باشد، او با تمرین و کاردرمانی حین تدریس خود اختلال را درمان می‌کند. اما اگر اختلال عمیق باشد، شما را به روانشناس ارجاع می‌دهد و همزمان با مصرف دارو با فرزند شما کار می‌کند.
مهمترین اصل درمان اختلال یادگیری انگیزه درمانگر و معلم است. معلمانی که رضایت شغلی دارند و با انگیزه و عشق به دانش‌آموزانی که اختلال را دارند، درس می‌دهند، احساس شادابی و امید را به دانش‌آموزشان منتقل می‌کنند.

نظر یکی از اساتید ابتدایی استادبانک درمورد نقش معلم خصوصی در درمان اختلال یادگیری کودکان:

یکی از دانش‌آموزان من که شش ماه از کلاس اولش گذشته بود. در مدرسه تشخیص کم‌توانی ذهنی برای او داده بودند و او را به روانپزشک ارجاع داده بودند، روانپزشک هم برای او دارو تجویز کرده بود، این دانش‌آموز حتی در صحبت کردن هم مشکل داشت و دایره لغاتش ضعیف بود.

من متوجه شدم دانش‌آموز از لحاظ هوشی مشکلی ندارد و مشکلش اختلال یادگیری اکتسابی است. بخاطر اینکه محیط آموزشی غنی نداشته است، همینطور خانواده او ترک زبان بودند و خیلی فارسی صحبت نمی‌کردند. در ابتدا من توصیه کردم دانش‌آموز به یک مدرسه کم جمعیت برود که معلم او وقت و حوصله کافی برای توجه به او را داشته باشد.

اضافه وزن روی توانمندی و اختلالات بچه‌ها تاثیر می‌گذارد، من او را به متخصص تغذیه ارجاع دادم تا با رژیم غذایی وزن خود را کاهش دهد، سپس روی دایره لغاتش کار کردم و به مادرش هم آموزش دادم که در تایم های غیر از کلاس چطور با فرزندش فارسی صحبت کند. با کارت خوانی و لب خوانی، ادای حروف را به او یاد دادم و با یک سری وسایل و کتاب‌های کمک آموزشی با او کار کردم. حالا نزدیک به 90 درصد مشکلش حل شده است.

آیا رد شدن در آزمون سنجش کشوری قبل از مدرسه، به دلیل اختلال یادگیری است؟

برخی از دانش‌آموزان در آزمون سنجش کشوری قبل از کلاس اول رد می‌شوند. این دانش‌آموزان لزوماً اختلال یادگیری ندارند، آن‌ها فقط از آموزش‌های غنی قبل از رفتن به مدرسه محروم بوده‌اند. متاسفانه دیده می‌شود خانواده‌هایی که فرزندشان را با مبالغ هنگفتی در پیش دبستانی‌ها ثبت‌نام می‌کنند، اما باز هم فرزندشان در آزمون سنجش رد می‌شود و مجبور می‌شود به مدارس استثنایی برود، برای همین خانواده‌ها باید مطمئن شوند فرزندشان قبل از مدرسه، آموزش‌های ویژه را دریافت می کند. برای دریافت اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله “همه چیز درباره سنجش کشوری کلاس اولی ها” را بخوانید.

در پایان

بطور کلی عواملی همچون، فرهنگ، خانواده، اقتصاد، تغذیه و بهداشت بر شکل‌گیری و درمان اختلالات یادگیری موثر است. بهتر است وقتی با درس نخواندن یا بی‌علاقگی فرزندتان به درس رو به رو شدید، یا دیگر علائمی که توضیح داده شد را در فرزندتان دیدید، به مشاور مراجعه کنید یا برای او یک معلم خصوصی بگیرید. این اختلالات به راحتی قابل درمان هستند اما بی‌توجهی و نادیده گرفتن آن‌ها تاثیر به شدت بدی روی روند تحصیل دانش‌آموزان می‌گذارد.

✒️ آیا دانش‌آموزی را می‌شناسید که چنین علائمی داشته باشد؟
آیا فرزند شما نشانه‌هایی شبیه به علائم اختلال یادگیری دارد؟
یا در اطرافیان‌تان دانش‌آموزی را می‌شناسید که دچار اختلال یادگیری باشد؟
معلم مدرسه او توانسته این اختلال را تشخیص بدهد؟
سپاسگذاریم اگر نظرات و تجربیات خود را در این زمینه با ما و دیگر خوانندگان مقاله در میان بگذارید.

اختلالات یادگیری دانش‌آموزان چند نوع دارد؟

1. اختلال خواندن 2. اختلال نوشتن 3. اختلال ریاضی

اختلالات یادگیری چه علائمی دارند؟

دانش‌آموزانی که این علائم را دارند مستعد اختلال یادگیری هستند: 1. عدم تمرکز 2. احساس ناامیدی 3. کم جراتی 4. کلمه کلمه خواندن واژه‌ها 5. غیر مرتبط با محتوا و به صورت آوایی خواندن 5. داشتن دامنه توجهات کوتاه، به صورتی که قادر نیست یک جمله را بصورت کامل تجسم کند. 6. تمایلی به خواندن ندارد. 7. معمولاً سرکلاس مشکلات رفتاری دارد. 8. مشکلات دیکته نویسی 9. مشکلات رسانویسی 10. مشکلات تجسم فضایی و ریاضیات

راه‌های درمان اختلالات یادگیری چیست؟

درمان اختلالات یادگیری در حین آموزش و کاردرمانی انجام می شود، یک معلم آشنا به مسائل روانشناسی با صبر و حوصله با دانش آموزش تمرین می‌کند و به مرور زمان اختلالات را از بین می‌برد. در مواردی که اختلالات یادگیری عمیق باشد، معلم شما را به روانشناس ارجاع می‌دهد که در کنار آموزش و کاردرمانی، دارودرمانی هم انجام دهید.