آیا استفاده از گام به گامهای درسی فرزندِ مرا تنبل میکند؟
آنچه مطالعه خواهید کرد
زمانی که اولین روز مدرسه رفتنِ فرزندتان را جشن میگیرید، تا روزی که از دبیرستان فارغالتحصیل میشود، همیشه این نگرانی را دارید که چطور بهترین امکاناتِ آموزشی را برایش فراهم کنید. با پیشرفت تکنولوژی و تحول نظامِ آموزش در ایران، ابزارهای آموزشی هم رشد چشمگیری داشتند. برای مثال اگر از یک دانشآموز در دهه 60 سوال کنید چه منابع کمکی آموزشی برای تحصیلِ بهتر در اختیار داشتید، احتمالا با تعجب نگاهتان کرده و به شما میگوید به جز کتاب درسی منابع زیادی در اختیار بچهها نبود. مخصوصا اگر دانشآموزان در روستاها و مناطق محروم تحصیل میکردند.
اما امروز تنوع منابع آموزشی و کمک درسی به حدی زیاد شده که انتخاب را برای والدین و دانشآموزان سخت میکند. انواع کتابهای رنگارنگ و جذاب که در غرفههای کتابفروشی و فروشگاههای آنلاین جلب توجه میکنند. یکی از این کتابهای چاپی یا دیجیتال کمکآموزشی که سالهاست در بازار حضور داشته و استفاده از آن هم همیشه با حاشیه همراه بوده، گامبهگامهای درسی هستند. در این نوشتار سیر تا پیاز گامبهگامهای درسی را بررسی میکنیم و به سوالات مختلفی که گوشۀ ذهنتان نقش بسته جواب خواهیم داد.
منظور از گام به گام درسی یا حلالمسائل درسها چیست؟
قبل از اینکه بپرسیم گامبهگام درسی چیست، بهتر است کتابهای درسی را بیشتر بشناسیم. کتابهای درسی که در هر مقطع تحصیلی چاپ میشوند، بخشهای مختلفی دارند. طی تحقیقاتی که از سالها قبل درباره طراحی و تالیف کتابهای درسی انجام شده، محققان به الگوهای جالبی دست یافتهاند. بعضی از نکات که در تالیف کتاب درسی باید مدنظر قرار بگیرند عبارتند از:
- متنها تا چه اندازه ساده باشند؟
- توالی آنها به چه شکل باشد؟
- از چه رنگهایی استفاده شود؟
- کجا از تصاویر، جدول و نمودارها استفاده شود؟
- چه سوالاتی از دانشآموز پرسیده شود؟
- فعالیتهای یادگیری به چه شکلی باشد؟
یک گام به گام درسی شامل چه چیزهایی میشود؟
پس متوجه شدیم که کتاب درسی بخشهای مختلفی دارد. بعضی از این قسمتها بدون جواب بوده و مولف پیدا کردن جواب را به دانشآموز واگذار کرده است. معلم با تدریس قوی و حلِّ مثالهای متنوع موضوع موردنظر را به خوبی به دانشآموز تفهیم میکند. حالا وظیفه دانشآموز است که با کنار هم گذاشتنِ چیزهایی که یاد گرفته، سوالات، تمرینها و فعالیتهای بدون جواب در کتاب را حل کند.
قانون شماره 1 : حل کردن تمرینها و بخشهای بدون جواب کتاب درسی، به عهدهی دانشآموز است، نه گامبهگام.
اما اینجاست که گامبهگام درسی خودش را نشان داده و تمامِ جوابها را بدون دردسر در اختیار دانشآموز میگذارد. آیا این کارِ گامبهگام از روی دوستی و خیرخواهی است؟ در ادامه جوابِ این سوال را پیدا میکنیم.
حلالمسائل درسی یا گامبهگام درسی، از صفحه اول تا آخر کتاب درسی را زیرورو کرده جوابِ تمام فعالیتهای کلاسی، تمرینات، فکر کنید و غیره را یکجا گردآوری میکند. در واقع با استفاده از گامبهگام هیچ سوال و نکتهای در کتاب درسی بدون جواب باقی نمیماند.
مزایا و معایب استفاده از گام به گام های درسی
استفاده از گامبهگامهای درسی مزایا و معایب متعددی دارد. هنوز هم بین اساتید مختلف و خانوادهها درباره این موضوع اختلاف نظر وجود دارد و گروهی گامبهگامها را بسیار مفید و موثر میدانند، گروهی دیگر سایه این کتابها را از فاصله بسیار دور با تیر میزنند!
ریاضی یکی از کاربردیترین علوم دنیا در طول تاریخ است. به جزء مدرسه و دانشگاه ریاضی در تمامِ بخشهای زندگی به ما حضور پررنگی دارد. یاد گرفتن ریاضی میتواند شیرین و لذتبخش است، با این حال دانشآموزان زیادی از ریاضی و فرمولهای آن فراری هستند. اگر فرزند شما هم با درس ریاضی مشکل دارد، مطالعه مقالۀ زیر بهتان کمک میکند او را به درسِ ریاضی علاقهمند کنید:
چگونه فرزندم را به ریاضی علاقهمند کنم؟
مزایای استفاده از گام به گام های درسی
1 – برای دروس حفظ کردنی انتخاب بسیار خوبی هستند
بعضی از دروس حفظ کردنی مثل تاریخ، جغرافیا، دین و زندگی، اجتماعی، بخشهایی از ادبیات و غیره نیازی به تحلیل ندارند. این درسها را دانشآموز با مطالعه و مرور میتواند خوب یاد بگیرد. گامبهگام یک ابزار کمکی عالی برای این دروس به حساب میآید. دانشآموز بعد از مطالعه کامل کتاب درسی و حفظ کردن مطالب مختلف، به راحتی سوالات متن کتاب را پاسخ میدهد، اگر موفق نشد میتواند از گامبهگامهای درسی کمک بگیرد.
2 – برای مطمئن شدن از پاسخ درست عالی هستند
گاهی دانشآموز تلاش زیادی برای حل یک سوال کرده و دوست دارد جواب درست آن سوال را هر چه سریعتر پیدا کند. از آنجا که تمرینها و فعالیتهای کتاب درسی بدون جواب هستند، دانشآموز میتواند از گامبهگام استفاده کرده و جواب خودش را با مولف آن مقایسه کند. در این حالت گامبهگام بهترین دوست و رفیق دانشآموز میشود و در شرایط مختلف دقیقا مثل یک دوست دلسوز، کنارش است تا پرسشهایش را پاسخ دهد.
3 – بعضی از سوالات نظام جدید تحصیلی کاملا تحلیلی و مفهومی هستند
کتابهای درسی به سمتِ مفهومی شدن میروند. این نکته را از تمرینات سطح بالا و مفهومی که لابهلای درسها و در پایان هر فصل گنجانده شده میتوانید به خوبی تشخیص دهید. حل این سوالات برای بیشتر دانشآموزان دشوار بوده و چالشبرانگیز است. متاسفانه گاهی کتاب درسی یک چیز گفته و تمرین آخر کتاب یک چیز دیگر خواسته است. مثلا فصل سوم فیزیک دوازدهم یا فصل دوم فیزیک دهم (مبحثِ فشار). در این شرایط حل سوالات برای دانشآموز تقریبا غیرممکن میشود. حتی بعضی از دانشآموزان قوی بعد از رسیدن به جواب، نیاز به منبعی دارند که درستی جواب خود را بسنجند. در این حالت 2 راهکار پیشروی دانشآموز قرار دارد:
1 – به یک معلم و استاد دسترسی داشته باشد.
یک معلم باتجربه به خوبی دانشآموز را در حلِ تمرینات همراهی میکند. دانشآموز بعد از پیدا کردن جواب میتواند با این معلم راهحل و جواب بدست آمده را مرور کند.
2 – استفاده از گامبهگام و حل المسائل درسی
اگر دانشآموز به معلم دسترسی نداشت، میتواند به گامبهگام آن درس مراجعه کرده و جواب خودش را با جواب مولف مقایسه کند. در این حالت استفاده از گامبهگام برای دانشآموز بسیار مفید بوده و توصیه میشود.
میدانستید بعضی از تمرینات کتابهای درسی دقیقا در کنکور تکرار شدند؟ برای مثال یکی از تستهای فیزیک کنکور تجربی 99 دقیقا از کتاب درسی طراحی شده بود. داشتن حلالمسائل کتاب درسی به دانشآموز کمک میکند حتی 1 تمرین کتاب را هم از قلم نیندازد.
معایب استفاده از گام به گامها
1 – خلاقیت دانشآموز را از بین میبرد
خلاقیت یکی از نیازهای اصلی دانشآموزان برای رشد و پیشرفت است. خلاقیت (Creativity) پیدا کردن روشهای جدید برای حل مشکلات فعلی میباشد. هر دانشآموزی که خلاقانه به مباحث درسی نگاه کند نه تنها در تحصیل پیشرفت میکند، بلکه به موفقیتهای بیشتری در زندگی شخصی و کاری خود هم خواهد رسید. اگر دانشآموز بدون فکر کردن به سوالات و روشهای خلاقانه برای حل این سوالات سراغِ گامبهگام درسی برود، خلاقیت او رشد نکرده و شکوفا نخواهد شد.
2 – قدرت حل مسئله را از دانشآموز میگیرد
حل مسئله (Problem solving) یکی از مهمترین فرآیندهای تفکر است. در کتابهای درسی ریاضی نظام جدید، بیشتر از قبل درباره حل مسئله و اهمیت آن صحبت شده است. به طور کلی حل مسئله را به 4 بخش تقسیم میکنند:
- فهم مسئله : دانشآموز باید تشخیص دهد که سوال از او چه میخواهد.
- انتخاب روش : با توجه به دادهها بهترین روش موجود را انتخاب کند.
- اجرای روش : روش انتخاب شده را به کار بگیرد.
- بازگشت به عقب : جواب را با صورت سوال تطابق دهد و مطمئن شود که مسئله را به خوبی حل کرده است.
اگر دانشآموز بدون طی کردن مراحل بالا و تلاش برای پیدا کردن جواب سوال گامبهگام درسی برود، قدرت شگفتانگیز حل مسئله را از دست خواهد داد.
3 – روحیه جنگندگی و تلاش را در دانشآموز نابود میکند
آموزش و پرورش هر کشور مسئولیت سنگینی بر دوش دارد. دانشآموزان باید در دوران تحصیل، علاوه بر آشنایی با علوم مختلف، مهارتهای زندگی را هم یاد بگیرند. در واقع مدرسه باید پلی برای ورود دانشآموز از دوران کودکی به دوران بزرگسالی باشد. پس یاد گرفتن مهارتهای متنوع دانشآموز را برای زندگی آمادهتر میکند.
یکی از مهارتهای کلیدی که در بیشتر افراد موفق دنیا دیده شده، تلاشگری است. انسانهای پرتلاش معمولا به موفقیتهای بزرگ دست پیدا میکنند و دانشآموز از همان دوران کودکی باید این خصلت خوب را یاد گرفته و در خود تقویت کند.
اگر دانشآموز بدون اینکه به خودش زحمت فکر کردن بدهد، حلالمسائل درسی را باز کند و جوابهای آماده را بدون هیچ تلاشی رونویسی کند، هیچوقت در تحصیل موفق نخواهد بود.
استفاده نادرست از گامبهگام باعث از بین رفتن خلاقیت و قدرت حلمسئله در دانشآموز شده و روحیه تلاشگری او را تضعیف میکند.
میدانستید معلمها هم از گام به گامهای درسی استفاده میکنند؟
به نظرتان استفاده معلم از گام به گام درسی ایرادی دارد؟ در جواب باید به سادگی بگوییم خیر. نه تنها ایرادی ندارد. بلکه بیشتر معلمان و اساتید از گامبهگامهای دروس مختلف استفاده میکنند. این موضوع اصلا یک ایراد یا عیب به حساب نمیآید.
بیشتر اساتید هم خودشان از گامبهگام استفاده میکنند، هم نسخههای دیجیتال و رایگان این کتابها را در اختیار دانشآموزانشان قرار میدهند تا به شکل صحبح از آنها بهرهمند شوند. استفاده از حلالمسائل مخصوصا برای دبیران جوان که اولین سالهای تدریس خود را سپری میکنند بسیار مفید است. چون به آنها کمک میکند بیشتر به کتاب درسی مسلط شوند.
چرا دانشآموزان تمایل دارند از گام به گام ها استفاده کنند؟
چند سالی است که گامبهگامهای درسی طرفداران زیادی پیدا کردهاند و دانشآموزان زیادی از آنها استفاده میکنند. نمیشود یک نسخه کلی برای تمامِ دانشآموزان کشور پیچید و همه را به یک چشم نگاه کرد، اما بیشتر دانشآموزان برای فرار از حل مسئله و یادگیری اصولی، سراغ گامبهگامها میروند. دلیلِ جذابیت گامبهگامها برای بیشتر دانشآموزان همین موضوع است.
همانطور که گفتیم با رشد و پیشرفت تکنولوژی، آموزش هم دچار تحول شد. امروزه دانشآموزان میتوانند در موبایل خود بیشتر از صدها جلد کتاب کمک آموزشی و حلالمسائل را نگهداری کنند. دانشآموزی که عاشق یادگیری است این فرصت را غنیمت شمرده و بیشترین استفاده را از این امکانات میبرد. اما دانشآموزی که تمایل چندانی به درس ندارد، بدون به چالش کشیدن خودش و به راحتیِ نگاه کردن به صفحه موبایل، جواب سوالات را کپی میکند.
آیا استفاده از گام به گام درسی فرزند مرا تنبل میکند؟
جوابِ این سوال کاملا به نحوۀ استفاده فرزندتان از گامبهگام درسی بستگی دارد.
گامبهگام درسی مثل یک چاقوی دولبه عمل میکند. هم میتواند برای دانشآموز فوقالعاده مفید باشد، هم میتواند آینده تحصیلی او را به خطر بیندازد. شنیدهاید که با چاقو هم میتوان به زندگی کسی پایان داد (قتل) هم میتوان به کسی زندگیِ دوباره بخشید (جراحی). این مثال تند و تیز درباره حلالمسائل درسی هم به خوبی صدق میکند.
دو دانشآموز را در نظر بگیرید که هنگام حل سوالات ریاضی به یک تمرین نسبتا سخت و دشوار میرسند. دانشآموز اول فقط با نگاه کردن به ظاهر سوال با خودش میگوید که من نمیتوانم این سوال را حل کنم. بلافاصله سراغِ گامبهگام درسی میرود و جواب را نگاه کند. دانشآموز دوم بعد از رسیدن به سوال دشوار شروع به تلاش میکند. چند روش را امتحان کرده و بعد از 10 یا 15 دقیقه که جواب را پیدا نکرد، حلالمسائل فیزیک را باز میکند تا از آن کمک بگیرد.
در این مثال دانشآموز اول به شکلِ کاملا غلط از گامبهگام استفاده میکند و دانشآموز دوم به درستی از این منبع آموزشی کمک میگیرد.
پس در جوابِ این سوال که آیا استفاده از گام به گام درسی فرزند مرا تنبل میکند؟ باید جواب داد:
بله. اگر به شکل اشتباه از گامبهگام استفاده کند، مطئنتا تنبل میشود.
واکنش معلمها نسبت به ترویج فرهنگِ گام به گام و “لقمهی آماده” چیست؟
معلمان و اساتید خودشان از گامبهگامها کمک میگیرند و این موضوع هیچ اشکالی ندارد. درباره دانشآموزان هم اتفاق نظر دارند که باید از این ابزار کمک آموزشی درست استفاده کنند. حتی بیشتر اساتید گامبهگامهای رایگان را برای دانشآموزان خود ارسال میکنند یا توصیه میکنند خودشان از بازار گامبهگام درسی بخرند. پس معلمان به طور کلی مخالفِ استفاده از حلالمسائل درسی نیستند. دبیران دوست ندارند دانشآموزان به گامبهگام درسی به چشمِ یک “لقمهی آماده” نگاه کنند که آنها را از تلاش و کوشش دور نگه میدارد.
خاطره یکی از اساتیدِ استادبانک از استفاده غلط گامبهگام
من مدرس ریاضی متوسطه اول هستم. چند هفته قبل از امتحانات ترم اول، از شاگردانم خواستم چند تمرین کتاب درسی را حل کرده و برایم ارسال کنند. جوابِ یکی از دانشآموزان نظرم را جلب کرد. خیلی کامل و با سلیقه به سوالات جواب داده بود. چند روز بعد که به کلاسشان رفتم، تشویقش کردم و به او گفتم که تمرینِ شمارۀ فلان را برای دوستان و همکلاسیهایش حل کند. دانشآموزم بعد از اینکه صورت سوال را روی تخته نوشت، چند لحظه مکت کرد. لبِ پایینش را گزید و با صدای آهستهای گفت:
من بلد نیستم این سوال را حل کنم. جوابش را از روی گامبهگام نوشته بودم.
خاطرۀ کوتاه بالا مربوط به استاد رحیم انوری، یکی از اساتید خوب و توانای استادبانک بود.
نحوه استفاده صحیح از گام به گام درسی باید به چه شکل باشد؟
به صورت خلاصه اگر دانشآموز روش صحیحِ درس خواندن را بلد باشد، میتواند از گامبهگامهای درسی هم به خوبی استفاده کند. برای مثال روشِ پس ختام یکی از بهترین روشهای درس خواندن است که استفاده از آن فرآیند یادگیری را چند برابر میکند. اولین حرفِ کلماتِ پس ختام نحوه اجرای این روش را برای ما آشکار میکند:
- پ = پیشخوانی: یکبار با سرعت بالا موضوع درسی (فصل یا بخشِ کتاب) را بخوانید و مرور کنید.
- س = سوال پرسیدن: سعی کنید بعد از خواندن مطلب سوالهایی از خودتان بپرسید.
- خ = خواندن: مطلب را مفهومی بخوانید و سعی کنید یادداشت برداری کنید.
- ت = تفکر: مطالب را در ذهن خود مرور کرده و سعی کنید تصویرسازی داشته باشید.
- ا = از حفظ گفتن: مطالبی که یاد گرفتید را از حفظ بازگویی کنید.
- م = مرور کردن: بعد از تمام شدن مطلب، آن را مرور کنید تا به خوبی در ذهن تثبیت شود.
دانشآموز قبل از هر چیز باید مطلب درسی (درسنامه) را خوب یاد بگیرد. بعد از تکنیکهایی مثل یادداشتبرداری و خلاصهنویسی برای درک بهتر مطلب استفاده کند. سپس سراغِ تمرینهای با جواب کتاب درسی رفته و به آنها هم نگاه بیندازد. در قدم آخر نوبت خودش است که تمرینهای بدون جواب را حل کند.
دانشآموز هنگام حل تمرینها بهتر است حلالمسائل را کنار دست خود نگه ندارد. فقط زمانی که حس کرد در حل سوال یا تمرینی به مشکل برخورد کرده است، گامبهگام را باز کرده و جواب آن سوال را بررسی کند. بعد از بررسی جواب، یکبار خودش بدون نگاه کردن به جوابِ گامبهگام، سوال را از اول حل کند.
اگر دانشآموز اصولی درس بخواند، خودش متوجه میشود که چه زمانی نیاز به گامبهگام و حلالمسائل دارد. به این ترتیب در زمانِ درست، سراغ این ابزار کمک آموزشی خواهد رفت.
آیا برای فرزندم گام به گام درسی تهیه کنم؟
در این مقاله متوجه شدیم که گامبهگام درسی چقدر میتواند مفید باشد. دانشآموزانی زیادی در استادبانک به کمک همین گامبهگامها، درس خواندن خود را لذتبخش و مفیدتر کردند. در جواب سوال بالا باید بگوییم که اگر فرزند شما به خوبی با روشهای درس خواندن آشنا باشد و از گامبهگام به عنوان مکمل درسی استفاده کند، خرید این نوع کتابها نه تنها فکر بدی نیست، بلکه انتخاب خیلی مناسبی به حساب میآید.
سعی کنید فرزند خود را به یادگیری و کسب علم تشویق کنید. یکی از مواردی که اساتید استادبانک همیشه در تدریس خود مدنظر دارند، ارزیابی و تحلیل روحیات دانشآموز است. هر انسانی تواناییها و استعدادهای نهفتهای درون خودش دارد. بعضیها به تنهایی این استعدادها را کشف میکنند، بعضیها هم نیاز به کمک دارند. اساتید استادبانک با توجه به وضعیت فرزندتان بهترین روش تدریس را انتخاب میکنند. این موضوع نه تنها باعث بهبود وضعیت تحصیل فرزندتان میشود، بلکه او را به درس خواندن و تلاش بیشتر نیز تشویق خواهد کرد.
اگر میخواهید برای فرزندتان گامبهگام درسی تهیه کنید، مراقب باشید که این کتابها او را از درس و یادگیری دور نکنند.
گام به گام های درسی استادبانک | یک خدمتِ رایگانِ جذاب کنار تدرس خصوصی
شرکت دانشبنیان استادبانک در مرکز رشد دانشگاه شریف مستقر است و در سال 1396 عنوانِ برترین شرکت رشد یافته در دانشگاه شریف را کسب کرد. استادبانک طی این سالها تبدیل به قطب تدریس خصوصی کشور شده و روزانه هزاران معلم خصوصی و شاگرد را به هم معرفی میکند.
استادبانک با نظارت روزانه بر عملکرد معلمها و اساتید خود، بهترینهای هر رشته تحصیلی را گلچین کرده است. هر سال 20000 نفر معلم درخواست عضویت خود را به استادبانک ارائه میکنند و بعد از بررسی واحد پذیرش حدودا 500 نفر از این عزیزان اجازه تدریس در استادبانک را دریافت میکنند. این نظارت به حدی است که اگر استاد سه شاگرد ناراضی داشته باشد، به احتمال زیاد از لیست اساتید استادبانک کنار گذاشته میشود.
استادبانک در کنار خدمتِ تدریس خصوصی برای والدین، اقدام به طراحی و تولید گامبهگامهای درسی دروس مختلف کرده و آنها را در اپلیکیشن خود به رایگان منتشر کرده است. این حلالمسائل به کمک اساتید برجسته استادبانک تالیف شدهاند و تیم ارزیابی استادبانک بر مراحل تولید آنها نظارت داشته است. این گامبهگامها با کیفیت بسیار بالا برای دروس مختلفی مثل ریاضی، علوم، ادبیات، فیزیک، شیمی، عربی، زیستشناسی و غیره در فرمت JPG آماده و منتشر شدهاند. با نصب اپلیکیشن استادبانک علاوه بر دسترسی به گامبهگامهای مختلف میتوانید هزاران نمونه سوال امتحانی را یکجا داشته باشید.
کنار تهیه گام به گام های درسی بهتر است فرزندتان مشکلات درسی خود را در کلاس عمومی با معلم حل کند یا در کلاس خصوصی؟
کلاسهای مدرسه به صورت عمومی برگذار میشوند. معلم در یک کلاس 20 تا 40 نفره سعی میکند بهترین تدریس خود را ارائه کند و مشکلات درسی دانشآموزان را برطرف کند. البته در همهگیری ویروس کرونا که از سال 2019 میلادی شروع شد، مدارس در کشورهای مختلف جهان تعطیل شدند. در ایران هم مدارس تعطیل شده و آموزش به صورت مجازی دنبال میشود. به این ترتیب تقریبا هیچ کلاس عمومیای در دوران کرونا در کشور دایر نمیشود. یک نوع دیگر آموزش کلاس خصوصی است که معلم و استاد تمام توجه و حواسش را معطوف به یک دانشآموز میکند. با خواندن مقاله زیر به جوابِ این سوال مهم میرسید که کدام نوع آموزش و کلاس (عمومی یا خصوصی) برای فرزندتان بهتر است:
کلاس خصوصی یا عمومی ؛ کدام بهتر است؟
به نظر شما گام به گام برای دانشآموز مفید است یا باعث افت تحصیل او میشود؟
نظرات و تجربیات خود را با ما و دیگر خوانندگان مقاله درمیان بگذارید.
اساتید زیر در تولید این مقاله آموزشی ما را همراهی کردند، با کلیک روی تصویر وارد صفحه شخصی استاد شوید:
نظر خود را در مورد این مطلب بیان کنید: