چطور عزت نفس از دست رفته فرزندمان را دوباره زنده کنیم؟

یکی از بزرگترین آسیب‌هایی که ممکن است در مدرسه به کودکان و نوجوانان وارد شود، کاهش عزت نفس و کاهش اعتماد به نفس است. فرزند شما در دوران تحصیل تقریبا ¼ از روز را در کلاس‌های درسی می‌گذراند. می‌دانستید رفتار بعضی از معلمان و کادر مدرسه ممکن است چه تاثیراتی در حال و آینده فرزند شما داشته باشد؟ می‌دانستید بعضی از رفتارهای اشتباه والدین یا معلمان، چطور زندگی و تصمیمات یک کودک یا نوجوان را تغییر می‌دهد؟

در این مقاله راجع به آسیب‌هایی که محیط مدرسه یا خانواده به عزت نفس کودک وارد می‌کند صحبت می‌کنیم. همچنین روش‌های تقویت عزت نفس فرزندان خود را مرور خواهیم کرد.

عزت نفس پایین چه مشکلاتی برای فرزندم به وجود می‌آورد؟

فرزند (یا فرزندان) شما عزیزترین کسی است که در دنیا دارید. همیشه در تلاش هستید تا بهترین امکانات را برای او مهیا کنید و او را به رشد و ترقی برسانید. طبیعی است با مشاهده علائمی که نشان از عزت‌نفس پایین فرزندتان است نگران شوید. هر چند اتفاقی ترسناک است. موضوعات مختلفی ذهنتان را درگیر کرده و از خود سوال می‌کنید اگر فرزندم عزت‌نفس پایینی داشته باشد چه مشکلاتی برایش به وجود می‌آید؟ درک می‌کنیم که نگرانی‌هایی از این جنس داشته باشید:

• فرزندم در تحصیل موفق نمی‌شود؛
• نمی‌تواند با دیگران روابط سازنده برقرار کند؛
• نمی‌تواند شغل مناسبی پیدا کند؛
• در موقعیت‌های مختلف حقش ضایع شده و نمی‌تواند از حقوق خود دفاع کند؛
• با بحران‌های شخصیتی و مشکلاتی مثل افسردگی دست و پنجه نرم خواهد کرد؛
• و …

خوشبختانه عزت‌نفس پایین مثل بسیاری از اختلالات، قابلیت ریشه‌یابی و درمان دارد. می‌توان مشکلاتی که باعث کاهش عزت‌نفس فرزندتان می‌شوند را شناسایی کرد و جلوی آنها را گرفت. می‌توان با روش‌های مناسب تربیتی عزت‌نفس را در کودک پرورش داد. در ادامه بهتر است به شکلِ دقیق‌تر به تعریف عزت‌نفس و تفاوت‌هایی که با اعتماد به نفس دارد بپردازیم.

عزت نفس چیست؟

عزت نفس یا حرمت نفس (Self-esteem) نگاهی است که شخص نسبت به خود و ارزش‌های خود دارد. عزت نفس باور درونی ماست، نگاهی که نسبت به خودمان داریم. عزت نفس به ما نشان می‌دهد که چقدر از خودمان رضایت داریم، چقدر احساس ارزشمندی می‌کنیم و به خودمان اهمیت می‌دهیم.

عزت نفس پایین مشکلاتی زیادی در زندگی انسان ایجاد می‌کند. افرادی که از عزت نفس پایین رنج می‌برند، احساس خوبی نسبت به خود ندارند، مرتب خودشان را با دیگران مقایسه کرده و فکر می‌کنند از آنها خیلی عقب‌تر هستند. ضعف‌های خود را به شکلِ غیرواقعی بزرگ می‌کنند، بیشتر وقت‌ها از درون نگران هستند و نمی‌توانند خواسته‌های خود را به شکل درست بیان کنند. این افراد با احساسات منفی فراوانی مثل ترس، استرس، اضطراب، شرم، خشم و غیره دست و پنجه نرم می‌کنند.

عزت نفس بالا می‌تواند رسیدن به یک زندگی شاد و موفق را تضمین کند. کسانی که عزت نفس بالایی دارند شکرگزار زندگی و فرصتی هستند که به آنها داده شده است. این افراد از درون حس خوبی نسبت به خودشان دارند و به همین دلیل کوچک‌ترین نظر منفی یا انتقاد نادرست آنها را سرخورده نمی‌کند. این افراد معتقدند تمام انسان‌های دنیا باارزش هستند، به این خاطر نقاط قوت دیگران را مرتب به آن‌ها یادآوری می‌کنند. عزت نفس بالا به شخص کمک می‌کند جنبه‌های مثبت زندگی را ببیند، به خودش ایمان داشته باشد و هیچوقت از رسیدن به اهدافش دست برندارد. عزت نفسِ بالا کمک می‌کند شخص یک زندگی شگفت‌انگیز و خارق‌العاده را بسازد.

اعتماد به نفس چه تفاوتی با عزت نفس دارد؟

در کنار عزت نفس، مفهومی به نامِ اعتماد به نفس هم مطرح می‌شود. گاهی این 2 اصطلاح را با هم یکی در نظر می‌گیریم، در حالی که تفاوت‌هایی دارند. برای درک تفاوت این 2 مورد بهتر است هر کدام را جداگانه بررسی کنیم:

1. عزت نفس: قبول داشتنِ خودمان و دیگران به عنوان انسان‌هایی باارزش و قابل احترام؛
2. اعتماد به نفس: داشتن مهارت و تخصص در یک کار و انجام دادن آن به شکلِ مناسب؛

عزت نفس به احساس شما درباره خودتان برمی‌گردد. شاید در یک زمینه احساس خوبی نسبت به خودتان نداشته باشید، ولی آن را به شکل مناسبی انجام دهید. معمولا اعتماد به نفس نتیجۀ عزت نفس است.  برای مثال یک شطرنج‌باز حرفه‌ای ممکن است به آسانی رقیبانش را شکست دهد، (اعتماد به نفس بالایی داشته باشد) اما نسبت به خودش و کاری که انجام می‌دهد احساس خوبی نداشته باشد (عزت نفسِ پایین). اگر بخواهیم یک مثال واقعی و قابل لمس بزنیم، می‌توانیم به مَریلین مونرو، بازیگر معروفِ هالیوود اشاره کنیم که در دوران حرفه‌ای خود، اعتماد به نفس بالایی داشت ولی از اختلال دوقطبی و عزت نفس پایین رنج می‌برد. شاید باورنکردنی باشد اما ستارۀ پرتلالو صنعت سینما از مشکلِ عزت‌نفسِ پایین رنج می‌برد!

چرا عزت نفس در کودکان و نوجوانان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؟

تحقیقات نشان می‌دهد که عزت نفس از دوران کودکی شکل می‌گیرد و کودک در 3 سال اول زندگی خود به دنبال جواب این سوال است که آیا من به اندازه کافی خوب هستم؟ اگر کودک از همان اولین روزهای زندگی با رفتار نامناسب والدین یا معلمان در مدرسه مواجه شود، به این فکر می‌افتد که احتمالا مشکلی دارد و لایق ارزشمند بودن نیست. این طرز فکر به قدری خطرناک است که اگر ادامه‌دار شود ممکن است کودک تا آخرین روزهای زندگی خود هم حس کند که وجودش برای خود و بقیه مفید نیست و هر چیزی که به او مربوط می‌شود مشکل دارد. یعنی کودک با تربیت غلط والدین یا رفتار نامناسب معلمان در مدرسه می‌تواند برای همیشه عزت نفس خود را از دست بدهد.

بسیاری از رفتارهای غلط و ناشایستی که از کودکان و نوجوانان سر می‌زند، به خاطر عزت نفس سرکوب‌شده و پایین است. اگر نوجوان به اندازه کافی و طبیعی از والدین خود محبت ببیند، به احتمال زیاد دیگر دنبال کسب محبت از روش‌های غلط و نادرست نمی‌رود. یا اگر والدین از همان ابتدا به فرزند خود قدرت تصمیم‌گیری بدهند و او از او در کارهای خانه مشورت بگیرند، به احتمال زیاد کودک به نافرمانی و سرکشی رو نمی‌آورد. تنبیه بدنی و کتک زدن کودک یکی از بدترین روش‌های تربیتی است که به مرور زمان عزت نفس کودک را نابود می‌کند. والدین باید بیشترین احتیاط را در رفتار با فرزند یا فرزندان خود داشته باشند، چرا که عواقب مثبت و منفی این رفتارها بلندمدت بوده و بعضی از آنها تا آخر عمر همراه کودک می‌مانند.

چطور معلمان و کادر اداری مدارس در عزت نفس دانش‌آموز تاثیر منفی می‌گذارند؟

کودک تا سن 5 یا 6 سالگی بیشتر وقت خودش را با خانواده می‌گذراند. بعد از ورود به مهدکودک یا شروع مدارس، برای اولین بار در یک محیط بیگانه و بزرگتر از محیطِ خانواده قرار گرفته و شروع به شناخت خود می‌کند. دوران ابتدایی مقطع بسیار حساسی است، چون کودک استعدادهای نهفته یا علایق درونی خود را بروز داده و معمولا به دنبالِ کسب تایید یا تشویق توسط دیگران می‌باشد. در این سال‌ها شخصیت کودک و هینطور عزت نفس او شکل می‌گیرد. شاید برایتان سوال شده باشد که کدام رفتارهای معلمان یا کادر اداری مدارس (مدیر، ناظم‌ها، مستخدم و غیره) در کاهش عزت نفس فرزندتان تاثیر می‌گذارد؟ در ادامه این موارد را بررسی می‌کنیم.

1 – تنبیه بدنی دانش‌آموز توسط معلم یا کادر مدرسه

با مرور خاطرات کسانی که در دهه 60 یا 70 خورشیدی دانش‌آموز بودند، متاسفانه متوجه می‌شویم که بیشتر آنها حداقل 1 بار یا بیشتر تنبیه بدنی یا به اصطلاح کتک خوردن از معلم را تجربه کرده‌اند. خاطره‌ای که گاهی با خنده به آن اشاره می‌کنند و گاهی تلخی خاطره، کامشان را تلخ می‌کند. به هر حال با گذر زمان این روش تربیتی کمرنگ‌تر شده و به ندرت پیش می‌آید که دبیری دانش‌آموز خود را به شکلِ فیزیکی تنبیه کند.

طبق قانون و با استناد به ماده ۷۷ آیین‌نامه انضباطی مدارس، هر گونه تنبیه فیزیک دانش‌آموزان در مدارس به هر شکلی ممنوع بوده و نباید در این مورد بین دانش‌آموزان تبعیض قائل شد. به جای آن بهتر است از روش‌هایی مثل اطلاع به والدین دانش‌آموز، تغییر کلاس، اخراج موقت یا غیره استفاده کرد. تنبیه بدنی معلمان ممکن است عزت نفس دانش‌آموز را کاملا نابود کرده و مشکلات بزرگی در آینده برایش رقم بزند.

تنبیه بدنی یک اشتباهِ بسیار بزرگ بوده و بزرگترین آسیب را به عزت نفس کودک وارد می‌کند.

2 – رفتار توهین آمیز معلمان یا کادر مدرسه با دانش‌آموز

بعضی از معلمان با رفتارهای خود الگوی مناسبی برای دانش‌آموزان می‌شوند. بعضی از شاگردان به قدری با معلم خود صمیمی شده و از مصاحبت با او لذت می‌برند که بعد از دوران تحصیل هم به او سر می‌زنند و هنوز مرام استاد-شاگردی را رعایت می‌کنند. با این وجود بعضی از دبیران رفتار نامناسبی با دانش‌آموزان خود دارند و معمولا به شکلِ ناخواسته آن‌ها را می‌رنجانند. فقط تنبیه فیزیکی نیست که عزت نفس دانش‌آموز را از بین می‌برد. ممکن است یک معلم با رفتارهای تحقیرآمیز جلوی جمع، عزت نفس یک کودک یا نوجوان را کاملا خُرد کند.

خاطرۀ یکی از دانش‌آموزان استادبانک از کلاس درس ریاضی در مدرسه:

دبیر ریاضی ما خوب درس می‌داد و هیچوقت هم دست روی هیچکدام از دانش‌آموزها بلند نکرد. فقط یک مشکلی وجود داشت. این دبیر زبان تلخی داشت و تا جایی که می‌توانست به بچه‌ها نیش و کنایه می‌زد. یکی از دوستان من، هم خجالتی بود و هم در درس ریاضی ضعف داشت. یک بار سر کلاس درس بودیم و معلم از او خواست برای حل تمرین پای تخته بیاید.

دوست من با ترس و لرز از جایش بلند شد و با نگرانی شروع به حل سوال کرد. وقتی کارش تمام شد و جواب را اشتباه به دست آورد، معلم به بدترین شکل و لحنی که تا حالا سراغ داشتم او را تحقیر کرد. دوست من آن سال نمره خوبی در درس ریاضی نگرفت و همیشه می‌گفت که از ریاضی متنفر است.

چطور عزت نفس آسیب دیده فرزندمان را دوباره زنده کنیم؟

هیچوقت برای تغییر دیر نیست. این جمله به هیچ وجه شعاری نبوده و واقعیت است. در قدم اول بهتر است بیشتر با فرزند خود صحبت کنید؛ از او بخواهید که موضوعات مختلف را با شما در میان بگذارد و اگر موضوعی آزارش می‌دهد حتما آن را بیان کند. به این ترتیب فرزندتان ابراز وجود را یاد گرفته و شما را مانند دوستان خودش می‌بیند.

اگر موردی از تنبیه یا تحقیر فرزند خود در مدرسه شنیدید، بهتر است موضوع را با مدیران و ناظم‌های مدرسه در میان بگذارید. هیچ معلمی از روی غرض‌ورزی و کینه‌دوزی دانش‌آموز را تنبیه نمی‌کند و احتمالا این معلم‌ها به دنبال راهی برای اثرگذاری آموزش و رعایت نظم بین دانش‌آموزان هستند. البته همۀ ما قبول داریم که از راهِ درستی وارد نشدند. به هر حال با پیگیری موضوع از معاون‌های مدرسه می‌توانید مطمئن شوید که دیگر این اتفاق برای فرزندتان تکرار نشود. در صورتی که احساس کردید فرزندتان حالاتی از افسردگی یا اضطراب را نشان می‌دهد، بهتر است او را نزد یک روانشناس ببرید.

معلم خصوصی چه نقشی در رشد شخصیت دانش‌آموز دارد؟

معلم‌ها در کلاس عمومی با محدودیت‌های زیادی مواجه هستند. تعداد بالای دانش‌آموزان اجازه تمرکز کامل روی یک دانش‌آموز را به مدرّس نمی‌دهد. گاهی فشار بالا و شیطنت‌های دانش‌آموزان باعث می‌شود که بعضی از دبیران برخلاف میل خود به تنبیه فیزیکی با نیش و کنایه زدن به دانش‌آموز رو بیاورند. در کلاس خصوصی معلم و دانش‌آموز به تنهایی در کلاس درس حاضر هستند و تمامِ تمرکز معلم روی یک دانش‌آموز منعطف می‌شود. در این شرایط بهترین روش تدریس را انتخاب کرده و بازدهی دانش‌آموز هم بسیار بالاتر می‌رود.

معلم خصوصی اگر کنار تدریس مباحث آموزشی، با روانشناسی کودک و نوجوان هم آشنایی داشته باشد، می‌تواند نقشِ یک راهنما را برای او ایفا کند. به عنوان کسی که دغدغه‌های کودک را می‌شناسد، با زبان او صحبت کرده و دنیا را از نگاه کودک می‎‌بیند، به این ترتیب می‌تواند مسیر درست را به زبان خودِ کودک به او نشان دهد و استعدادهای نهفته او را کشف کند.

می‌دانستید بیشترِ اساتیدِ استادبانک دوره‌های اخلاق حرفه‌ای و نحوه رفتار صحیح با کودک و نوجوان را سپری کرده‌اند؟

استادبانک بزرگترین سامانه انتخاب معلم خصوصی در ایران

تدریس خصوصی به عنوان یکی از بهترین روش‌های آموزشی در دنیا شناخته شده است. آموزش شخصی‌سازی دقیقا چیزی است که مسیر یادگیری را هموار کرده و باعث می‌شود دانش‌آموز از یادگیری لذت ببرد. استادبانک بزرگ‌ترین سایتِ تدریس خصوصی حضوری و آنلاین در کشور است. این شرکت با کمال افتخار در سال 1397 موفق شد به درجه دانش‌بنیانی نائل شود و از همان زمان در مرکز رشد دانشگاه شریف مستقر می‌باشد.

یکی از بزرگترین نقاط قوت استادبانک، اساتیدی هستند که در این سامانه تدریس می‌کنند. می‌دانید کمتر از 1% معلمانی که برای استادبانک رزومه ارسال می‌کنند اجازه تدریس پیدا می‌کنند؟ سالانه حدودا 20.000 رزومه برای استادبانک ارسال شده و واحد ارزیابی بعد از بررسی مدارک ارسالی تقریبا به 500 نفر آنها اجازه تدریس می‌دهد. این نظارت فقط در انتخاب اساتید نیست؛ هر استادی که کارش را شروع می‌کند به شکل دقیق موردارزیابی قرار گرفته و عملکردش بررسی می‌شود.