اضطراب فرزندمان را چطور برطرف کنیم؟ با دانش‌آموز مضطرب چگونه برخورد کنیم؟
آنچه مطالعه خواهید کرد
اضطراب، نگرانی و هراسی است که منشا آن را می‌دانیم. استرس و اضطراب مترادف هم نیستند، منبع استرس مشخص نیست و فرد خود نمی‌داند چرا دل آشوبه دارد، برای همین افرادی که دچار استرس می‌شوند بهتر است به روانکاو مراجعه کنند. اما اضطراب مشکل سطحی‌تری است و قابل حل می‌باشد. دانشآموزان زیادی دچار اضطراب‌های درسی هستند، که این اضطراب‌ها هنگام امتحانات و ارزیابی‌ها بیشتر و بیشتر می‌شوند. اما باید با دانش‌آموز مضطرب چطور برخورد کرد؟
در ادامه به علائمی که دانشآموزان مضطرب دارند اشاره می‌کنیم و به تفکیک مقاطع تحصیلی، راه‌حل‌هایی که والدین برای مقابله و رفع این اضطراب‌ها دارند، ارائه می‌کنیم.
علائم اضطراب در دانشآموزان
علائم زیر میتواند نشان دهنده اضطراب در فرزند شما باشد، اگر هنگام درس خواندن یا امتحانات این علائم را در فرزندتان می‌بینید باید با روش‌هایی که در ادامه می‌گوییم به او کمک کنید تا اضطرابش را کم کند.
- اسپاسم عضلانی؛
- سردرد؛
- فرسودگی (زود خسته شدن و ضعیف شدن بدن)؛
- مشکلات گوارشی؛
- میل داشتن به غذاهای شیرین؛
- نوسان خلق و خو؛
- عدم تمرکز؛
- مشکلات خواب؛
- تعریق شدید؛
- تپش قلب؛
- مشکلات تیروئیدی؛
- آشفتگی؛
- حالت تهوع؛
- سرگیجه؛
- خشکی دهان؛
- ناخن جویدن؛
اضطراب در دانشآموزان مقطع ابتدایی
در دانشآموزان کلاس اولی اضطراب جدایی از والدین به شدت به چشم می‌خورد، کودکانی که وابستگی زیادی به خانواده‌شان دارند، بیشتر از بقیه مضطرب می‌شوند، اگر حس می‌کنید کودکتان وابستگی زیادی به شما دارد باید از دوران پیش‌دبستانی به فکر پیشگیری از اضطراب جدایی در او باشید، بهتر است او را در یک پیش‌دبستانی ثبت نام کنید که در مدرسه واقع است. به این شکل فرزند شما با محیط مدرسه آشنا میشود و روز اول مدرسه برایش وحشتناک نیست.
گاهی اوقات اضطراب جدایی باعث میشود کودکان از ترس خودشان را خیس کنند، در این حالت که اضطراب کودکان خیلی بالاست، بهتر است مادر همراه با دانش‌آموز به مدرسه بیاید و در حیاط مدرسه بماند، طوری که فرزندش او را از پنجره ببیند. یا اگر عکس پدر و مادر در کیف دانش‌آموز باشد، در کم شدن اضطراب او تاثیرگذار است.
برای ثبت نام دانش‌آموزتان در مدرسه توجه کنید که کلاس‌های اول تا سوم آن مدرسه معلم شناور نداشته باشند. معلم شناور به این شکل است که برای هر درس یک معلم سر کلاس حاضر میشود، برقراری ارتباط با معلم شناور برای دانش‌آموز مقطع اول دبستان کار سختی است و ممکن است روبرو شدن با چند معلم اضطراب او را بیشتر کند.
شما باید حتما به تغذیه و سبک غذایی فرزندانتان توجه کنید. غذاهای فست فود، نوشابه‌های گازدار، نوشیدنی‌های انرژی زا، چای و قهوه اضطراب دانشآموزان را بیشتر می‌کند.
روابط پر تنش بین والدین به شدت روی اضطراب دانشآموزان تاثیر می‌گذارد. اگر پدر و مادر مدام در حال دعوا کردن باشند و فضای خانه متشنج باشد، دانش‌آموز دچار اضطراب میشود. در دوران کرونا که کلاس‌ها به صورت آنلاین برگزار میشود، برخی دانشآموزان می‌ترسند سر کلاس میکروفن خود را روشن کنند و صدای دعوای پدر و مادرشان به گوش معلم و هم کلاسی‌هایشان برسد. طبیعی است که این دانش‌آموز به شدت دچار اضطراب باشد.
رابطه شما به عنوان پدر و مادر با فرزندتان بسیار اهمیت دارد، اگر با دیدن ضعف درسی دست به مقایسه کردن او با خواهر یا برادرش یا دیگر کودکان بزنید، یا به او فشار بیاورید که اگر درس نخوانی آینده خیلی بدی خواهی داشت و… تنها به اضطراب کودک خود می‌افزایید حتی گفتن جملاتی مبنی بر اینکه “تو بلد نیستی و تو خوب نیستی” بسیار او را ناامید و مضطرب می‌کند.
در ادامه یکی از اساتید ابتدایی استادبانک از تجربه خود در برخورد با یک دانش‌آموز مضطرب با اعتماد به نفس پائین به ما می‌گوید:
در اکثر موارد والدین ناخواسته این عدم اعتماد به نفس را به فرزند خود منتقل میکنند بدون اینکه بدانند گفتن همین جمله‌ی: “فرزندم از فلان درس هیچ نمی‌داند” همه دانسته‌های دانش‌آموز را هم از بین خواهد برد. من سعی می‌کنم در برخورد با چنین مواردی ابتدا والدین را به آرامش دعوت کنم و غیرمستقیم و با توجه به موارد قبلی به ایشان خاطر نشان سازم که گفتن کلمات و جملات منفی در روند تدریس من و فرزندشان ممکن است تاثیر بسیار بدی داشته باشد.
سپس گفتگویی مشترک و همزمان با دانش‌آموز و والدین برقرار می‌کنم و اجازه می‌دهم که شاگرد نیز از مکنونات قبلی خود و چگونگی روند تدریس سخن بگوید و با دادن اعتماد به شاگرد تدریس را با توجه به تعیین سطح انجام شده آغاز می‌کنم و از آنجا که شاگردان من بیشتر در مقاطع و پایه‌های پایین هستند، سعی می‌کنم تدریسم را با شعر و نقاشی آمیخته کنم و تاکنون نیز به لطف حق نتایج فوق‌العاده‌ای از این روش‌ها کسب کرده‌ام و والدین نیز بسیار از حاصل کار راضی و خرسند بوده‌اند.
اگر می‌بینید اضطراب فرزندانتان خیلی بالاست و بغیر از درس در مسائل دیگری نیز دچار اضطراب میشود، حتما به روانکاو یا روانشناس مراجعه کنید. ممکن این اضطراب‌ها ریشه در عوامل دیگری داشته باشند، روانشناس یا روانکاو میتواند با ریشه‌یابی آنها به شما و فرزندتان کمک کند. هر چه درمان‌های بالینی را در سن‌های کمتر آغاز کنیم برای فرزندمان بهتر است.
اضطراب دانشآموزان در دوران متوسطه اول و دوم
تعامل بین والد و فرزندی شما باید آنقدر قوی باشد که فرزند نوجوانتان به راحتی با شما صحبت کند. یکی از مشکلات ابتدایی در دوران بلوغ تغییراتی است که در بدن، صدا و روحیات این افراد شکل می‌گیرد، فضا را طوری سازماندهی کنید که فرزندتان به راحتی در مورد تغییراتی که در بدن خود مشاهده می‌کند با شما گفتگو کند.
اگر شما خودتان پیش قدم شوید و خیلی دوستانه درمورد اتفاقات فیزیکی در بدن فرزندانتان با آنها گفتگو کنید، حتی برای بچه‌های ده یا دوازده ساله میتواند شبیه یک سفر شگفت‌انگیز به بزرگسالی باشد و به سلامت از آن عبور کند، اما اگر ارتباط خوبی با فرزند خود نداشته باشید و به فکر آگاهی دادن به او در مورد مسائل مربوط به بلوغ نباشید سطح اضطراب او بالا خواهد رفت.
حتی ممکن است فرزندتان بخاطر جوش‌هایی که در بدن خود مشاهده می‌کند، شرمنده باشد و بترسد که آنها را با شما در میان بگذارد. دانش‌آموزی که تا این حد از پدر و مادر خود دور است، قطعا اضطراب و احساس گناه زیادی را با خود حمل می‌کند و این مسائل درس خواندن و نمرات او را نیز تحت تاثیر قرار میدهد.
نوجوانانی که ارتباط خوب و صمیمی با پدر و مادر خود ندارند وقتی با دوران بلوغ و چالش‌هایش روبرو می‌شوند احساس گناه عمیقی دارند، با آگاهی دادن به آنها و برقراری یک ارتباط کارآمد، بار بزرگی را از دوش آنها برخواهید داشت.
وقتی فرزند شما وارد مقطع متوسطه میشود باید آزادی بیشتری به آنها بدهید و با کم کردن محدودیت‌های گذشته به آنها نشان دهید که اعتماد شما را جلب کرده‌اند. یکی از مسائلی که ممکن است باعث اضطراب فرزند شما بشود اینست که شما به او اجازه بیرون رفتن با دوستانش را ندهید و دوستانش متوجه این قضیه بشوند.
روابط بین والدین و روابط والدین با فرزندانشان به شدت روی میزان اضطراب دانشآموزان تاثیرگذار است. محیط خانواده باید گرم باشد تا نوجوان شما در آن احساس امنیت کند، طوری نباشد که با خودش فکر کند اگر حالا من خانه بروم یا باید دعوای پدر و مادرم را تحمل کنم یا گیردادن شان را به من.
احساسات دانشآموزان در دوران نوجوانی بسیار شدید است، خشم و عصبانیت ممکن است در این دوره زیاد دیده شود، این غلیان احساسات خیلی زود هم آنها را پشیمان می‌کند. بهتر است معلم و والدین وقتی از کوره در رفتن و عصبانیت دانشآموزان را می‌بیند با ملایمت با آنها برخورد کنند. این غلیان احساسات باعث ایجاد اضطراب‌های بی‌مورد در نوجوانان میشود.
اضطراب امتحان
اگر فرزندتان موقع امتحان دچار اضطراب میشود به هیچ وجه به او سخت نگیرید و او را تهدید نکنید، برخی از دانشآموزان می‌گویند والدینمان قبل از امتحان طوری ما را تهدید میکنند که هر چه بلد هستیم از یادمان می‌رود. بهتر است برای فرزندتان یک برنامه‌ریزی تحصیلی صحیح انجام دهید، با یک برنامه‌ریزی درست دانش‌آموز درس‌ها را کم کم در طول سال یاد می‌گیرد و شب امتحان فشار کمتری به او وارد میشود.
همیشه موقع امتحان به فرزندتان بگویید: “تو تلاشت را بکن و نگران نباش و مطمئن باش هر نمره‌ای بگیری ما از تو راضی هستیم چرا که تو تلاشت را کرده‌ای”
اما خیلی از والدین وقتی برای فرزندشان برنامه‌ریزی میکنند، می‌بینند که فرزندشان بعد از مدتی طبق برنامه جلو نمی‌رود، پایبند بودن به برنامه کار سختی است. برای همین باید برای هر فرد متناسب با خلقیات و علایقش یک مدل برنامه‌ریزی را در نظر گرفت، همینطور برای عادت دادن دانشآموزان به مقید بودن به برنامه باید این برنامه‌ریزی در چند مرحله پیاده سازی شود.
برنامه‌ریزی تحصیلی برای دانشآموزان کار سختی است و ممکن است خود پدر و مادرها از پس این کار برنیایند، زیرا بهتر است کسی که این برنامه‌ریزی را انجام میدهد علاوه بر داشتن دانش بر میزان توانایی یادگیری فرزندتان، علایق، هوش، استعداد و سبک زندگی او اشراف داشته باشد.
تجربه یکی از اساتید ریاضی استادبانک درمورد استفاده از برنامه‌ریزی درسی و عادت دادن دانشآموزان خود به آن:
من به کرات با شاگردان ضعیف کلاس داشتم و در اکثر موارد مشکل شاگردان، عدم مطالعه و نداشتن برنامه درسی است. در حدی که بین دو جلسه‌ای که با من کلاس دارند حتی جزوه یا کتاب را باز نمی‌کنند! در این شرایط شاید بزرگ‌ترین اشتباه یک مدرس برنامه‌ریزی دقیق برای شاگرد است. برنامه‌ریزی دقیق چیزی نیست که حتی شاگردان متوسط هم به درستی رعایت کنند.
من در این موارد در جلسه اول به شاگردان توصیه می‌کنم یک پیشنهاد من را بیازمایند و آن هم این نکته مهم که در طول روز یک در میان ساعت‌های خود را به مطالعه و تفریح اختصاص دهند. حتی از شاگردان پرس‌وجو می‌کنم که به چه تفریحاتی علاقه دارند و از آنها می‌خواهم که در یک ساعت تفریح خود حتماً به آن تفریح بپردازند.
مثلاً یک اپیزود از سریال مورد علاقه خود را ببینند. در این شرایط شاگردان از بلاتکلیفی خارج شده و می‌دانند که کافیست یک ساعت مطالعه کنند تا یک ساعت به تفریح مورد علاقه خود برسند. این روش در هفته اول، ساعات مطالعه روزانه شاگردان من را از زیر یک ساعت به 7 تا 10 ساعت رسانده است.
در هفته‌های بعد 2 برگه برنامه‌ریزی متفاوت به شاگرد می‌دهم و نحوه پر کردن و استفاده از برگه‌ها را به آنها آموزش می‌دهم و به مرور شاگرد در برنامه‌ریزی و مدیریت زمان حرفه‌ای میشود.
یک معلم خصوصی در جلسات تدریس خود به خوبی سطح علمی و توانایی یادگیری فرزند شما را می‌سنجد، همینطور مثل یک مشاور با در نظر گرفتن استعدادها و علایق او کم کم و با مرور زمان برای او برنامه‌ریزی می‌کند و او را به عمل کردن با برنامه عادت میدهد.
اضطراب کنکور
فرزند شما باید برای موفقیت در کنکور برنامه‌ریزی درستی داشته باشد. لازم نیست از پایه‌ی هفتم به فرزندتان فشار بیاورید، اینکه فرزند شما از پنج یا شش سال قبل از کنکور بخواهد خود را آماده کند، دچار اضطراب میشود. بهتر است از کلاس دهم آن هم با برنامه‌ریزی درست آمادگی برای کنکور انجام شود.
از آن گذشته توجه داشته باشید آمادگی کنکور تمام زندگی فرزند شما را تحت تاثیر قرار ندهد، او باید علاوه بر درس خواندن، تفریحات، مهمانی‌ها، ورزش و فعالیت‌های غیردرسی خود را به صورت همزمان داشته باشد. بهتر است فرزند شما تصویر مشخصی از آینده و شغل مورد نظر خود داشته باشد، اگر او به شکل درستی راهنمایی شود و هدف مشخصی برای آینده داشته باشد تا حدی از اضطراب او کم میشود.
محیط آموزشی هم بر اضطراب دانشآموزان تاثیر می‌گذارد
معلمی که در درون خود انسان مضطربی باشد، این اضطراب را به راحتی به دانش‌آموز خود انتقال میدهد، وقتی معلم یک دانش‌آموز را بخاطر جواب اشتباه شماتت کند یا جلوی همکلاسی‌هایش او را خورد کند، ترس و اضطراب زیادی را روی دوش آن دانش‌آموز می‌گذارد. یا مثلا معلمی که با ادبیات نامناسبی با دانشآموزان صحبت کند آنها را مضطرب می‌کند.
یک معلم خوب باید تفاوت سطح یادگیری و توانایی افراد را در نظر داشته باشد و با صبر و حوصله با دانش‌آموز همراهی کند. به همین دلیل وقت گذاشتن به یک اندازه مشخص برای همه دانشآموزان کار درستی نیست. اما معلم مدرسه به دلیل شلوغ بودن کلاس و داشتن یک طرح درس ثابت چاره دیگری جز درس دادن به یک شیوه به همه دانشآموزان و تقسیم وقت رفع اشکال بین همه چاره دیگری ندارد. برای اطلاعات بیشتر مقاله “چرا یک معلم مدرسه (به تنهایی) نمی‌تواند نقش پررنگی در یادگیری دانش‌آموز داشته باشد؟” را بخوانید.
اما یک معلم خصوصی می تواند سطح یادگیری و پایه درسی دانش‌آموز را در نظر بگیرد، اگر متوجه شود دانش‌آموز دچار اضطراب شده است، در ابتدا برای کم کردن اضطرابش اعتماد به نفس او را با تشویق کردن و مثال‌هایی از شاگردان دیگرش بالا می‌برد، سپس سعی می‌کند قبل از اینکه دانش‌آموز در کلاس حاضر شود بخشی از مباحث کلاس را به دانش‌آموز آموزش دهد تا او سر کلاس زودتر درس را یاد بگیرد و سوالات را جواب بدهد به این شکل هم اعتماد به نفس بیشتری پیدا می‌کند، از نگران برخورد نامناسب معلم نیست.
تاثیر همکلاسی‌ها و دوستان در مدرسه میتواند بسیار زیاد باشد. مخصوصاً در دوران ابتدایی که بچه ها مسائل را برای خود بزرگ میکنند و وقتی با مشکلاتی در خانواده‌های دیگر روبرو می‌شوند ممکن است احساس خطر کنند. به عنوان مثال در بین دانشآموزان ابتدایی اگر یکی از دانشآموزان از طلاق یا فوت والدین خود صحبت کند، ممکن است بچه‌های دیگر همیشه نگران جدایی یا مرگ پدر و مادرشان باشند.
ارتباط شما به عنوان والدین با فرزندتان خیلی مهم است چرا که اگر برای او بستر امنی فراهم کرده باشید، به راحتی میتواند افکارش را با شما در میان بگذارد و شما با صحبت‌های خود اضطراب او را کم می‌کنید.
جمع بندی
اضطراب و استرس در تعریف تخصصی خود با هم متفاوت هستند، اضطراب منبع مشخصی دارد و فرد مضطرب دلیل اضطرابش را می‌داند، هر چند ممکن است راه کنترل آن را نداند اما استرس حالتی است که فرد منشا آن را نمی‌داند، فقط می‌داند گاهی استرس به سراغش می‌آید. استرس اگر زیاد باشد و باعث از بین رفتن تمرکز در انجام کارهای روزمره شود، باید به روانشناس یا روانکاو مراجعه کرد و مشکل را ریشه‌ای حل کرد.
اضطراب درسی در دانشآموزان زیادی دیده میشود، که علائم زیادی از جمله اسپاسم عضلانی، سردرد، دلشوره و… که نام برده شد دارد. این اضطراب میتواند عواملی همچون برخورد والدین و انتظاراتی که از دانش‌آموز دارند باشد، همینطور عوامل فردی و شخصیتی که از حساس بودن، نوع تربیت و خرده فرهنگ دانش‌آموز نشات می‌گیرد. خانواده‌ها برای کاهش اضطراب فرزند خود باید به او اطمینان دهند که همین که تلاشش را می‌کند کافی است و فرزندشان هر نتیجه‌ای که دریافت کند، آنها از او راضی هستند.
معلمان می‌توانند نقش زیادی در تشدید یا از بین بردن اضطراب دانشآموزان داشته باشند. معلمان با برخوردهای خود، با تفاوت قائل نشدن بین دانشآموزان قوی و ضعیف، هول کردن دانش‌آموز یا شماتت آنها می‌توانند اضطراب را در دانش‌آموز خود افزایش دهند. اضطراب موقع امتحان یا آزمون‌هایی همچون کنکور افزایش پیدا میکنند، خانواده‌ها نباید این اضطراب را افزایش دهند بلکه باید با آرامش دادن به فرزند خود اضطرابش را کاهش دهند.
یک معلم خصوصی برخلاف معلم کلاس عمومی با یک دانش‌آموز سر و کار دارد، وقتی می‌بیند دانش‌آموزش مضطرب است، میتواند استعدادهایش را شناسایی کرده و اعتماد به نفس او را تقویت کند و میزانی از اضطراب او را کاهش دهد. سپس با توجه به سطح علمی و توانایی یادگیری او برایش برنامه‌ریزی درسی درست و دقیقی انجام دهد، اضطراب دانش‌آموز وقتی برنامه درسی و حتی برنامه زندگی منظمی دارد کاهش پیدا می‌کند، دانش‌آموز با دیدن موفقیت‌ها و پیشرفت سطح علمی و نمرات خود به آرامش می‌رسد. برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله کلاس خصوصی یا عمومی؛ کدام بهتر است؟ را بخوانید.
فرزند شما دانش‌آموز چه پایه‌ای است؟
فکر می‌کنید چه عواملی باعث اضطراب او میشود؟
برای کم کردن اضطراب فرزند خود چه راهکاری دارید؟
نظرات و تجربیات خود را برای ما و دیگر خوانندگان مقاله بنویسید.
آِیا میدانید چه چیزهایی باعث اضطراب در فرزند دوره ابتدایی شما میشود؟
دانشآموزان ابتدایی مخصوصاً در پایه اول بیش از هر چیزی اضطراب جدایی از والدین را تجربه میکنند، فضای خانواده و تنشهای بین والدین هم در مضطرب شدن آنها موثر است. به علاوه ترس از شکست یا ترس از برخورد نامناسب والدین یا معلم در برابر نمرات پائین هم باعث اضطراب دانشآموزان ابتدایی میشود.
راه‌های طلایی کاهش اضطراب در فرزندان نوجوان چیست؟
ارتباط شما با فرزندتان باید انقدر صمیمانه باشد که به راحتی بتواند درمورد تغییرات بدن خود در دوران بلوغ با شما صحبت کند، به او اعتماد کنید و به حس استقلال طلبی او احترام بگذارید. برای گرفتن نمره خوب یا قبول شدن در آزمون‌ها او را بیش از حد تحت فشار قرار ندهید.
آیا محیط آموزشی باعث اضطراب فرزندانمان میشود؟
یک معلم مضطرب و عصبی به شدت میتواند فرزند ما را مضطرب کند، یک معلم با تعداد زیادی از دانشآموزان سر و کار دارد و برای همه آنها یک روش تدریس و یک متد آموزشی در نظر گرفته است، طبیعی است که برخی از دانشآموزان احتیاج به روش تدریس متفاوت یا توجه بیشتر باشند، پس این دانشآموزان نمرات کمتری میگیرند. حال اگر معلم آنها را سرزنش کند علاوه بر پایین بردن اعتماد به نفس آنها، اضطرابشان را هم افزایش میدهد.
نظر خود را در مورد این مطلب بیان کنید: